Films van de NOF

De grote meerderheid van de NOF-titels was bestemd voor de lessen aardrijkskunde en biologie (of, zoals het in de catalogi heette, ‘natuurlijke historie’). Iets minder goed vertegenwoordigd waren de categorieën geschiedenis, talen en sport (gymnastiek of zwemmen). Daarnaast bevatte de collectie een aantal films dat het label 'civics' of ‘algemene opvoeding’ droeg en dat de jonge kijkers een sociaal wenselijk gedrag voorhield: oplettendheid in het verkeer, bijvoorbeeld, of lichamelijke hygiëne.

Use permit granted by the NOF to show films in the classroom.

Aardrijkskundige films

Films voor het aardrijkskundeonderwijs behandelden in de beginjaren vooral ‘Nederlandse’ onderwerpen. Ze documenteerden de ligging, het landschap of de bodemgesteldheid van een specifieke stad of landstreek (Giethoorn, Zuiderzeepolders VI: na 10 jaren arbeid) of de economische bedrijvigheid ter plaatse (Giethoorn, Kaas, Zuiderzeepolders VI: na 10 jaren arbeid, Twentse textielindustrie). Later, toen de NOF ook door derden geproduceerd materiaal ging verspreiden, bestreek de collectie een geografisch veel ruimer terrein. Films over andere landen en werelddelen hadden vaak een etnografische inslag: ze behandelden niet alleen de locatie of economie van een regio, maar ook de gewoonten en gebruiken van de inwoners. De films over fysische aardrijkskunde – de werking van het heelal, bijvoorbeeld, of processen van verwering en erosie – maakten intensiever dan andere gebruik van schema’s, diagrammen en later ook animaties.

Biologie in beeld

De biologiefilms kunnen worden onderverdeeld in films over plantkunde (In de bruine boon schuilt een plantenleven) en films over dierkunde (De grote karekiet: nestbouw en broedverzorging). De meeste van deze films volgen de fasen in de levenscyclus van planten en dieren: het ontstaan (het zaaien en kiemen van zaadjes of het leggen en uitbroeden van een ei), de groei en tenslotte de bloei (het vruchten dragen van de plant of het uitvliegen van de jongen).

Historische filmbiografieën

Een deel van de door de NOF zelf geproduceerde films hing zijn verhaal op aan een bekende Nederlandse figuur. Zo belicht Antoni van Leeuwenhoek: een film over de ontwikkeling van de microscopie de prestaties van Van Leeuwenhoek als ‘uitvinder’ van de microscoop, maar ook de rol van de microscopie in de moderne wetenschap en samenleving. Deze titel werd zowel voor het geschiedenis- als voor het natuurkundeonderwijs geschikt geacht. Omdat het ensceneren van historische situaties een relatief dure aangelegenheid was, werden films als deze gemaakt in samenwerking met andere Europese landen. Partnerinstellingen produceerden films over onderling afgesproken onderwerpen en wisselden die kosteloos uit met hun buren.

Meer dan opvoedkundig

Anders dan bijvoorbeeld de Amerikaanse jeugd kregen Nederlandse kinderen in de jaren veertig en vijftig zelden films voorgeschoteld die louter opvoedkundig waren. De film Alle water is geen drinkwater, bijvoorbeeld, onderwijst zijn publiek niet alleen over het belang van schoon drinkwater voor de persoonlijke hygiëne. Hij specificeert ook de techniek en het verloop van het waterzuiveringsproces zelf. Zo schetst de film een beeld van een economische activiteit, maar geeft hij ook invulling aan een (Nederlands) beschavingsideaal. De grote karekiet: nestbouw en broedverzorging houdt zijn kijkers een spiegel voor (de jongens in het middendeel zijn opvallend respectvol voor natuurlijk leven) maar is in de eerste plaats een film over de levenscyclus van een soort.

Stelonderwijs

Hansje en de Madurodammers tenslotte, is een voorbeeld van een hulpmiddel bij de lessen Nederlandse taal, met name bij het zogenaamde ‘stelonderwijs’. Ogenschijnlijk niet meer dan een fantastisch verhaal, was de film bedoeld om zijn jonge kijkers aan te zetten tot het schriftelijk formuleren van hun gedachten. Het tweede, langste deel van de film bevat geen gesproken tekst. Dit betekende dat de kijkers zelf moesten bepalen hoe ze de gebeurtenissen het beste konden navertellen.

N.B. Alle hierboven genoemde films komen uit de NOF-collectie van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Om rechtentechnische redenen zijn op de website alleen titels gereproduceerd die gemaakt zijn door de NOF zelf.

Still uit onderwijsfilm van Filmfabriek Hollandia

Filmfabriek Hollandia en de schoolfilm

Op 8 november 1912 werd in de Friso Bioscoop in Leeuwarden de eerste Nederlandse schoolfilm gepresenteerd.

Still met titelkaart uit de film Hoe men het geld maakt in Nederland (NL, Willy Mullens, 1918)

Onderwijsfilms

Door de snelle toename van educatieve filmvoorstellingen voor kinderen ontstond eind jaren tien een grote vraag naar onderwijsfilms.

Titelkaart Nederlandse Onderwijs Film (NOF)

Stichting Nederlandse Onderwijsfilm (NOF)

Begin jaren veertig kwam het plan op om leraren educatieve films te laten tonen in de eigen klas. Zo werd tijdens de bezetting de Stichting Nederlandse Onderwijsfilm opgericht.

Still uit Wie gaat mee? (NL, Reinier Meijer, 1942)

Filmdidactiek

De films die de Stichting Nederlandse Onderwijsfilm (NOF) in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw verspreidde, hebben uiteenlopende didactische uitgangspunten.