De Desmet-collectie

Op 25 mei 2011 maakte de UNESCO officieel bekend dat de Desmet-collectie was geselecteerd als cultureel erfgoed voor het Memory of the World Register. Het was voor de eerste maal dat een filmcollectie hiervoor werd uitverkozen. Het Register is een Werelderfgoedlijst voor ‘documentair erfgoed’ en bevat boeken, archieven, beeld- en geluidregistraties en verslagen die van buitengewone historische betekenis zijn.

Een jonge Jean Desmet poseert naast een draaiorgel, circa 1896.

Omvang en inhoud

De Desmet-collectie bestaat uit meer dan negenhonderd films, circa tweeduizend affiches, foto’s, programmablaadjes, brochures en het bedrijfsarchief van de bioscoopeigenaar en filmdistributeur Jean Desmet. Het zwaartepunt ligt daarbij op de periode 1907-1916 toen Desmet allereerst als reisbioscoopexploitant en later als bioscoopeigenaar en distributeur actief was. Maar het archief bevat ook materiaal over de jaren na 1916 – toen Desmet vooral actief was in de onroerend goedhandel – en stukken over zijn privéleven. In het dossier Desmet kun je meer lezen over Jean Desmet en items uit de Desmet-collectie bekijken.

Conserveren en digitaliseren

De collectie is in 1957 – een jaar na het overlijden van Desmet – in het bezit gekomen van het toenmalige Nederlands Filmmuseum. In 2011 is het bedrijfsarchief en het publiciteitsmateriaal gedigitaliseerd in het kader van het Metamorfoze-project, een nationaal digitaliseringsproject voor het behoud van papieren erfgoed.

De films, foto’s en affiches zijn al eerder geconserveerd en gedigitaliseerd; onder andere als onderdeel van Beelden voor de Toekomst. Een groot deel van de affiches is gerestaureerd en gedigitaliseerd in het grootschalig Deltaplan voor cultuurbehoud tussen 1997 en 2000, onder toezicht van de Mondriaan Stichting.

Unieke collectie

Dat de collectie is opgenomen in de Memory of the World Register duidt al op de unieke waarde van de collectie. De collectie is door diversiteit en door het feit dat het gehele bedrijfsarchief bevat uniek in de wereld. Het geeft een eenmalig inkijkje in de vertonings- en distributiepraktijk van de jaren tien van de vorige eeuw. De filmindustrie maakte in die periode grote veranderingen door met de komst van de bioscoop als vaste vertoningsplek, de introductie van de filmdistributie en de opkomst van de lange (speel-)film.

Onderzoek

Binnen enkele jaren groeide film uit van een relatief kleinschalige kermisattractie tot het belangrijkste amusementsmedium met jaarlijks miljoenen bezoekers. Aan de hand van de in de collectie aanwezige bronnen – de kasboeken, verhuurboeken, aankooplijsten, rekeningen en correspondentie – kunnen we een goed inzicht krijgen in het reilen en zeilen van Desmets filmbedrijf.

Voor filmhistorici is de collectie dan ook een haast onuitputtelijke bron van onderzoek. Onderzoek naar de collectie heeft er mede voor gezorgd dat het beeld wat men had van de filmwereld uit de jaren tien – met name van voor de Eerste Wereldoorlog – grondig is bijgesteld.

In 2000 is filmhistoricus Ivo Blom gepromoveerd op onderzoek naar de Desmet-collectie met de dissertatie ‘Pionierswerk: Jean Desmet en de vroege Nederlandse filmhandel en bioscoopexploitatie (1907-1916)’. In 2003 verscheen de Engelstalige handelseditie van deze dissertatie: ‘Jean Desmet and Early Dutch Film Trade’.

Briefkaart met afbeelding van de Rembrandt bioscoop te Utrecht, circa 1924.

De snelle opkomst van de bioscoop

‘De bioscooptheaters rijzen als paddenstoelen uit de grond’ was een gevleugelde uitspraak in het begin van de jaren tien.

Prentbriefkaart van een reclame voor Jean Desmets Rotterdamse bioscoop Cinema Parisien, circa 1912.

Opkomst van distributie

Filmverhuur deed op grootschalige wijze haar intreden de laatste jaren van het eerste decennium van de twintigste eeuw.

Promotietekst voor een film gedistribueerd door Jean Desmet.

Jean Desmet en de ontwikkeling van filmdistributie in Nederland

Aanvankelijk verdiende Jean Desmet zijn geld als kermis- en reisbioscoopexploitant, maar in 1909 kwam daar verandering in. Hij werd één van Nederlands eerste filmdistributeurs.