Hito Steyerl: het gebrekkige beeld

Steyerl (München, 1966), wiens werk vanaf 24 maart in Eye te zien is, maakt videokunst over de invloed van digitale media. In haar films en essays ontleedt ze de hiërarchieën van de gedigitaliseerde wereld, en laat ze zien hoe de digitale beeldcultuur ons dagelijks leven beïnvloedt. Haar film How Not to be Seen: A Fucking Didactic Educational .MOV File (2013) gaat bijvoorbeeld over zichtbaarheid en onzichtbaarheid in tijden van digitale surveillance. In Liquidity Inc. (2014) gebruikt ze allerlei water-gerelateerde beelden om de vloeibaarheid van data te onderzoeken. In 2015 ontving ze de Eye Art & Film Prize voor haar werk.

De hiërarchie van het beeld

De hedendaagse beeldcultuur lijdt aan resolutie-fetisjisme, schrijft Steyerl in haar essay “In Defense of the Poor Image” (2009). Spectaculaire bioscoopbeelden en hi-res reclamebeelden worden verkozen boven de kwaliteit van dvd’s en televisiefilms, HD YouTube-clips boven die van 240p. Onderaan de rangorde bevinden zich afbeeldingen van de laagste kwaliteit, afgeleiden die langere afstanden hebben afgelegd dan het origineel: schimmige bootlegs, JPEGs en AVIs – beelden die Steyerl poor images noemt.

Steyerls essay drukt je met je neus op de lobby’s en ideologieën die de beeldkwaliteit bepalen. De productie van beelden is al decennialang vergroeid met conservatieve systemen ‘van nationale cultuur, kapitalistische studioproductie, de cultus van het (voornamelijk) mannelijke genie en originele versies’. Dat verklaart waarom de overwegend witte, patriarchale filmwereld er bijvoorbeeld nog steeds niet in slaagt zwarte huid in al haar nuances vast te leggen.

Van kwaliteit naar toegankelijkheid

Scherpe afbeeldingen genieten in onze samenleving de voorkeur boven haperende clipjes – maar het zijn volgens Steyerl juist de gebrekkige beelden waarin de digitale revolutie schuilt.
Het gebrekkige beeld is ‘een kopie in beweging. De kwaliteit is slecht, de resolutie ondermaats. Terwijl het versnelt, verslechtert het. Het is de schim van een beeld, een preview, een thumbnail, een verdwalend idee, een rondreizend beeld dat zich gratis verspreidt, door langzame internetverbindingen geknepen wordt, samengeperst, vermenigvuldigd, gekopieerd, geremixt, en naar andere distributiekanalen geknipt en geplakt wordt,’ schrijft Steyerl.

Niet scherpte en hoge resolutie zijn de maatstaven van deze beelden, maar snelheid en reikwijdte. Het gebrekkige beeld ‘transformeert kwaliteit in toegankelijkheid’ stelt Steyerl in het essay. Het gebrekkige beeld redt het origineel uit stoffige archieven en van steriele museumwanden, het wordt uit dure bioscopen gehaald en uit de bunkers van het copyright getrokken – om vervolgens de hele wereld over gezonden te worden en nieuwe functies te vervullen (al ontstaat er onderweg behoorlijk wat illegale pulp en spam).

Het gebrekkige beeld is een korrelige download van een Tsjechische film met ondertiteling die een paar seconde achterloopt; een schilderij van een meisje in een New Yorkse metro dat op Pinterest onterecht de tag ‘Edward Hopper’ krijgt toegewezen; P2P-netwerken waarop Nouvelle Vague-films worden uitgewisseld; kapsalons die hun etalages versieren met wazige foto’s van Justin Bieber; een via WeTransfer-ontvangen videokunstwerk van Hito Steyerl.

In How Not to be Seen: A Fucking Didactic Educational .MOV File laat Steyerl acteurs verkleed als pixels over het scherm dansen, schuift ze digitale landkaarten, WordArt, green screens en videoclips over elkaar, laat ze een computerstem je vertellen hoe je aan het oog van een camera kunt ontsnappen. Ze neemt de tools van digitale technologieën en zet ze, voor zover mogelijk, naar haar eigen hand.

Juist omdát ze gebrekkig zijn, zijn de beelden die Steyerl in haar werk beschrijft en gebruikt revolutionair. Ze hoeven niet aan de eisen van de hi-res-beeldcultuur te voldoen, kunnen naar wens gebruikt worden en creëren zo hun eigen netwerken, ideeën en mogelijkheden.

Nieuwe functies

Het gebrekkige beeld heeft zijn oorspronkelijke aura verloren. Het wordt niet meer in stand gehouden door een overheid of een bedrijf, maar wordt gedeeld, verspreid, bewaard en overeind gehouden door toegewijde individuen. Het gebrekkige beeld schept netwerken en maakt nieuwe, al dan niet illegale toepassingen mogelijk. Dat het beeld breuken en barsten vertoont, betekent dat het steeds weer opnieuw verzonden, geformatteerd en geüpload is. De kleerscheuren laten de mensen zien die ‘zich genoeg bekommerden om het beeld om het eindeloos om te zetten, ondertiteling toe te voegen, te bewerken of up te loaden’. Het gebrekkige beeld, met andere woorden, leeft.

Het gebrekkige beeld is niet de doodsreutel van originele data. Het gebrekkige beeld maakt het origineel toegankelijker. Het beeld heeft barsten. Maar het beeld is bevrijd.
Digitale structuren zijn hun wortels vliegensvlug in ons dagelijks leven aan het planten. Beelden verplaatsen, vermenigvuldigen en verbinden zich op steeds duizelingwekkender snelheden. Het werk van Hito Steyerl biedt je een gereedschapskist om te overleven in deze digitale beeldenstorm.

De tentoonstelling Hito Steyerl, Ben Rivers, Wang Bing is opgezet rond de eerste drie winnaars van de EYE Art & Film Prize. Deze prijs, een initiatief van Eye en het Paddy & Joan Leigh Fermor Arts Fund, heeft als doel jaarlijks een kunstenaar of filmmaker wiens werk op een buitengewone wijze heeft bijgedragen aan nieuwe ontwikkelingen op het grensvlak tussen kunst en film te stimuleren tot nieuw werk.