De naoorlogse avant-garde

Kort na de Tweede Wereldoorlog kwamen de meeste films van de Filmliga terecht in het archief van het Nederlands historisch filmarchief, de voorloper van het Filmmuseum. De eerste in het oog springende vertoning van deze films was in 1949; tijdens EXPRMNTL - het eerste festival voor de experimentele film, gehouden in Knokke. Hoewel daar ook recente Amerikaanse films werden vertoond, waren het nog steeds de vooroorlogse avant-gardistische films die het beeld bepaalden.

Still uit Mad Nest (FR/NL, Shinkichi Tajiri, 1955)

Klassieke avant-garde ijlt lang na

Ook in de jaren daarna bleef de klassieke avant-garde de boventoon voeren in programma's van experimentele films, terwijl ze ook het ijkpunt bleef voor nieuw werk.

In Nederland leunden Bert Haanstra (Spiegel van Nederland), Emiel van Moerkerken (Koekoekswals) en de Amerikaan Hy Hirsch (Gyromorphosis en Autumn Spectrum) nog sterk op de vooroorlogse avant-garde. Maar hun films missen de strenge noodzaak van hun voorgangers; het zijn vooral speelse, poëtische vingeroefeningen.

Breekpunt 1958

Pas in 1958, tijdens het tweede festival van de experimentele film in Brussel, ging er een nieuwe wind waaien. De Amerikaanse experimentele film was in opkomst , terwijl ook de moderne Europese experimentele film (met als belangrijkste vertegenwoordiger Peter Kubelka met Mosaic im Vertrauen en Adebar) zijn plaats ging opeisen.

De Amerikanen komen

Deze ontwikkeling zette zich in de jaren '60 door en binnen een paar jaar domineerde de Amerikaanse experimentele film (Kenneth Anger, Maya Deren, Gregory Markopoulos, Stan Brakhage, Jack Smith, Andy Warhol en de broers John en James Whitney) het vertoningscircuit.

Still uit Retour d'enfance (NL, Mattijn Seip, 1970).

Still from Retour d'enfance (NL, Mattijn Seip, 1970).

Wat is experimentele film?

Experimentele films vormden altijd de voorhoede die de koers uitzetten voor de mainstream. Vertoning vindt overwegend plaats buiten de reguliere bioscopen.

Hoogstraat (NL, Andor von Barsy, 1929)

De avant-garde van de jaren '20 en '30

De Filmliga, opgericht in 1927, stelde voor het eerst film als kunstvorm voorop.