De oudste Nederlandse films in de collectie van Eye

Het overgrote deel van de films uit de eerste decennia van de filmgeschiedenis is verloren gegaan. Wereldwijd wordt geschat dat van alle films die tot aan de Eerste Wereldoorlog zijn geproduceerd minstens tachtig procent is verdwenen. Dit geldt ook voor voor de Nederlandse films.

Feestelijk bezoek van H.M. de koningin Wilhelmina aan Rotterdam (NL, Emile Lauste, 1899)

Beperkt houdbare films

Tot de komst van de filmdistributie en de opkomst van de bioscopen, rond 1910, was filmproductie in Nederland bijna altijd gekoppeld aan de directe vertoningspraktijk van producenten. Vooral reisbioscoopexploitanten produceerden films als aanvulling op de door hen aangekochte films. Meestal maakten zij lokale opnamen of plaatselijke actualiteiten en in een enkel geval een korte fictiefilm.

Deze opnamen hadden een beperkte bruikbaarheid, aangezien ze alleen interessant waren voor de plaatselijke bevolking. De meeste films hadden dan ook een vertoningsduur van hooguit een paar weken. Daarna hadden ze weinig tot geen waarde meer. Slechts in een enkel geval werden films bewaard voor latere vertoningen, bijvoorbeeld actualiteiten die landelijke bekendheid hadden gekregen of uitzonderlijke films als De mésaventure van een Fransch heertje zonder pantalon aan het strand van Zandvoort.

Het lijdt dan ook geen twijfel dat veel van deze opnamen na verloop van tijd vernietigd werden. Ze vormden een ballast voor rondreizende exploitanten. Van de honderden opnamen van Alberts Frères zijn er maar enkele bewaard gebleven.

Belangwekkende reportages bewaard

Voor filmtheaterexploitanten was de situatie anders. De centrale verkoop- en verhuurkantoren in hun circuit waren de Nederlandse dochter van de Mutoscope Maatschappij en F.A. Nöggeraths FAN Film (gelieerd aan The Warwick Trading Company). Ook zij maakten lokale opnamen en plaatselijke actualiteiten die steevast in het niet verdwenen, maar beide bedrijven filmden ook landelijke belangwekkende gebeurtenissen.

Zo maakten ze reportages van de kroning en het huwelijk van Wilhelmina, de Haagse Vredesconferentie en – in latere jaren – het vergaan van de SS Berlin bij Hoek van Holland. Dit waren stuk voor stuk gebeurtenissen die ook in het buitenland op belangstelling konden rekenen. Van deze films zijn waarschijnlijk meerdere kopieën gemaakt en het merendeel daarvan is bewaard gebleven.

De oudste resterende Nederlandse films

De grootste bewaard gebleven verzameling vroege films is de 68mm-collectie van de Mutoscope Maatschappij. Deze bestaat uit 250 films die in de jaren negentig van de vorige eeuw door het Filmmuseum zijn gerestaureerd. De vroegste films van Nöggerath was echter een ander lot beschoren. Deze gingen verloren toen zijn theater Variété Flora op 29 augustus 1902 in vlammen opging. Slechts tien films uit de allereerste jaren zijn bewaard gebleven, kopieën die Nöggerath op het moment van de brand waarschijnlijk niet in zijn bezit had.

De elf films, inmiddels onderdeel van de Eye-collectie, werden in 1928 door de Helderse leraar Slingervoet Ramondt aan het Nederlandsch Centraal Filmarchief geschonken. Samen met de opnamen van de Mutoscope Maatschappij zijn het de oudste Nederlandse films die nog resteren. In het jaarverslag van het archief lezen we:

‘Van zeer bijzonderen aard was de gift van enkele negatief-filmpjes uit de jaren 1900-1902, die wij van den Heer Ir. A. Slingervoet Ramondt te Den Helder mochten ontvangen. Deze filmen, afkomstig uit de beginperiode van de filmindustrie, zijn inderdaad reeds thans van groote historische waarde.’

Het gaat hierbij om de volgende films:

- Aankomst van Paul Kruger te Amsterdam
- Bezoek van President Paul Kruger te Rotterdam
- De Dam te Amsterdam omstreeks 1900
- De Amsterdamse Beurs omstreeks 1900
- De Maasbrug te Amsterdam (is: De Maasbrug te Rotterdam omstreeks 1901)
- Intocht van hertog Hendrik van Mecklenburg en H.M. de koningin aan het Staatsspoor te 's-Gravenhage
- Koninklijke Bruidstoet en de Huwelijksplechtigheid
- Aankomst der Boeren-Generaals
- Maskeradefeesten te Utrecht in 1901
- De opening van de beide kamers der Staten-Generaal door H.M koningin Wilhelmina
- Te water laten van de 'Koningin Regentes' aan de Marinewerf, 1900

Prentbriefkaart van Variété Flora aan de Amstelstraat 20-28, Amsterdam.

Variététheaters

In de beginperiode van de cinema werden in grote steden als Amsterdam en Rotterdam regelmatig filmvertoningen georganiseerd in variététheaters.

Filmbedrijf van F.A. Nöggerath sr.

Franz Anton Nöggerath sr. was een van de eerste theaterexploitanten die overging tot het vertonen van films.

Victoria, Wilhelm, Dreyfus en Kruger

In Nederland en de omringende landen speelde de monarchie een grote rol bij de popularisering van het nieuwe medium film.